امروزه یکی از مهم‌ترین معضلاتی که گریبانگیر آحاد جامعه شده و سدهای بسیاری در مسیر جوانان فارغ التحصیل ایجاد کرده، وضعیت اشتغال آن‌هاست، اگرچه برای رفع این معضل اجتماعی اقتصادی از طرف دولت راهکارهایی ارائه شده اما به نظر می‌رسد این راه‌حل‌ها پاسخگوی حجم بیکاری افراد نباشد.
در این بین توجه به قشر معلول و مددجوی جامعه که به هر دلیل زیر پوشش سازمان‌های مختلف حمایتی همچون کمیته امداد و بهزیستی هستند، قابل توجه است. اخیراً با طرح لایحه اصلاحی قانون جامع حمایت از معلولان در مجلس توجه بیشتری به این قشر نیازمند شده است.
البته کم کاری و محدودیت در برگزاری آزمون استخدامی یکسان بین معلولان و افراد سالم برخی نهادهای دولتی و رسمی که موظف به استخدام معلولان بر اساس ضوابط قانونی مشخص به ویژه قانون 3 درصدی ظرفیت استخدام معلولان هستند آن‌ها را ناگزیر از اجرای قانون مصوب بازداشته است.
در ادامه گفتگویی با مهناز کاشی؛ مدیر دبیرخانه اشتغال و کارآفرینی سازمان بهزیستی کشور پیرامون مسائل مربوط به اشتغال معلولان و مددجویان بهزیستی، اصلاحات لایحه قانون جامع حمایت از معلولان و مقادیر بودجه‌ای سازمان بهزیستی و بهزیستی اصفهان را می‌خوانید:
آنچه که بیش از هر چیزی ذهن مخاطبان و واجدان شرایط استخدامی از بین معلولان را به خود جلب کرده اجرای قانون 3 درصدی سهمیه استخدامی معلولان در دستگاه‌های دولتی است که با وجود قانون متاسفانه شاهد عدم اجرای آن هستیم، در ابتدا پیرامون این ماده قانونی و اجرای آن توضیحاتی ارائه کنید؟
مجوزهای استخدام 3 درصدی بر اساس فرایند باید از طریق دستگاه‌هایی که مجوز برای آن‌ها صادر شده، سهمیه 3 درصد سازمان بهزیستی را مشخص کرده و به ستاد بهزیستی کشور ابلاغ کنند اما متأسفانه این اتفاق رخ نمی‌دهد و در اغلب فراخوان‌های استخدامی موضوع سلامت افراد مطرح شده و معلولیت کمرنگ شده است و سهمیه به سازمان بهزیستی ابلاغ نمی‌شود.
آزمون اختصاصی که باید برای معلولان توسط سازمان بهزیستی با دستگاه مربوطه برگزار شود، انجام نمی‌شود و عملاً افراد معلول در رقابت مساوی با افراد عادی در آزمون‌های سنجش شرکت کرده و در صورت دریافت حدنصاب قبولی می‌توانند بعد از مصاحبه‌های پزشکی و تخصصی به استخدام دستگاه مربوطه دربیایند.
به سبب شفاف نبودن میزان سهمیه برای ما، زمانی که فراخوان‌های استخدامی را مشاهده کنیم به معلولان اطلاع‌رسانی خواهیم کرد تا در آن شرکت کنند اما بسیاری مواقع رشته‌های لازم در تخصص معلولان ما نیست. اما در شرایطی که این مطابقت هم وجود داشته باشد چون اطلاعات لازم و کافی از سهمیه 3 درصدی به سازمان بهزیستی نمی‌دهند قادر به مطالبه‌گری در این زمینه نیستیم مگر اینکه محاسبات سهمیه استخدام را خودمان انجام دهیم؛ سپس به دلیل نامشخص بودن توزیع سهمیه در سطح کشور کارشناسان باید از طریق استانداری هر استان موضوع را مطالبه و پیگیری کنند و به گزینه‌های مورد نظر اطلاع دهند.
قرار بود فرایند انجام این پروسه برای ما سهل الوصول‌تر شود در حالی که اکنون سخت‌تر شده و ما دائم باید برای این سهمیه مطالبه کنیم؛ علت این مساله هم این است که متاسفانه قانون مدیریت خدمات کشوری تمام قوانین استخدامی ما قبل خود را منسوخ کرده و مواد 127 و 42 این قانون مقرر می‌دارد که برای استخدام در دستگاه‌های دولتی افراد باید از سلامت کامل جسم و روان برخوردار باشند.
این مورد استخدام معلولان را با مشکل مواجه کرده و با اصلاحیه قانون جامع حمایت از معلولان که تقدیم مجلس شده و درحال بررسی در صحن علنی است، پیشنهاد اصلاحی ذکر شده و امیدواریم با یاری خداوند و همکاری نمایندگان مجلس با سازمان بهزیستی این معضل برای همیشه حل شود.
لایحه چه زمانی تقدیم مجلس شده است؟
1.5 سال پیش این لایحه به مجلس تقدیم شد و در هیئت دولت مطرح شد و اکنون بعد از این مدت در صحن علنی مجلس در حال بررسی است.
این لایحه اکنون در چه وضعیتی قرار دارد؟
این لایحه اکنون بند به بند و ماده به ماده در صحن علنی در حال بررسی و ابلاغ است و بر اساس آخرین اطلاعات من در روز یک شنبه موضوع راه اندازی صندوق حمایت از فرصت‌های شغلی معلولان به تصویب نمایندگان مجلس رسیده بود. به محض اینکه کل مواد قانونی جامع به تصویب برسد و به ما ابلاغ شود، می‌توانیم مطالبه‌گر حقوق معلولان در سطح کشور باشیم.
اینکه در قانون جامع حمایت از معلولان تعدادی از مشاغل نسبتاً سطح پایین با درصدهای استخدامی بالا برای این افراد در نظر گرفته شده کمی تامل برانگیز است، چراکه ممکن است در بین معلولان افرادی با تحصیلات بالا وجود داشته باشند که متصدی آن شغل‌ها در شأن آن افراد نباشد. برای این مورد هم چاره اندیشی شده است؟
در قانون قبلی این مورد وجود داشت که پست‌های مربوط به اپراتور و تلفنچی برای افراد نابینا در نظر گرفته بودند چراکه این افراد با توجه به نوع معلولیت‌شان گزینه‌های خوبی برای این شغل هستند اما اکنون بحث اپراتوری تلفن‌ها منسوخ شده، بعضی از مشاغل ستاره‌دار شدند و با رفتن افراد از نهادهای دولتی آن پست هم حذف شده به همین دلیل این مورد برای ما آنچنان حایز اهمیت نیست و هیچ جایگزینی هم ندراد.
بخش خدماتی هم به بخش خصوصی واگذار شده که در واقع فعالیت‌های خدماتی را بخش خصوصی در نهادهای دولتی به صورت قراردادهای حجمی انجام می‌دهد.
ما به دنبال این نیستیم که اکنون آن مشاغل پست و پایین دست را برای معلولان در نظر بگیریم چرا که اکنون بیشتر معلولان ما تحصیل‌کرده هستند. هدفمان این است که تناسبی بین مشاغل و پست‌های شغلی که متناسب با شرایط معلولان است، شناسایی کنیم و بتوانیم اولویت تصدی این مشاغل را برای معلولان با عنوان یک لایحه تقدیم مجلس کنیم.
سهم معلولان در بودجه اشتغال 900 میلیارد تومان اعلام شده از این مقدار سهم اصفهان چقدر است؟
اگر اشتباه نکنم از این مبلغ میزان 109 میلیارد تومان سهم استان اصفهان است و با توجه به تعهد تسهیل‌گری شغلی که این استان داشته برای تقریبا 5 هزار و 283 نفر باید تسهیل‌گری شغل انجام داده می‌شد که با محاسبه این سرانه، میانگین 15 میلیون تومان برای استان ابلاغ کردیم.
درحال حاضر چه تعداد از معلولان کشور اشتغال به کار رسمی دارند؟
اکنون آمار دقیق کاملی در دسترس ندارم اما بر اساس آمار سال گذشته یا از ابتدای قانون جامع که موضوع معلولان را در بخش دولتی مطرح کرده بودند، احکام یک هزار و 730 نفر را از دستگاه‌های دولتی دریافت و مستند کردم.
امروزه به وفور شاهد بازارچه‌های دائمی یا فصلی تولیدات زنان سرپرست خانوار هستیم که به صورت کاذب اشتغال‌زایی داشتند اما به نظر می‌رسد آنچنان که باید مورد حمایت بهزیستی قرار نمی‌گیرند تا بتوانند برای نمونه کارگاه‌های خیاطی با چرخ خیاطی و ... تاسیس کنند. برای توانمندسازی زنان و اشتغال‌زایی زنان سرپرست چه اقداماتی انجام شده است؟
سازمان بهزیستی برای توانمندسازی زنان سرپرست خانوار برنامه‌های مختلفی و الگوهای توانمندسازی دارد که در قالب این الگوهای توانمندسازی برای زنان سرپرست خانوار فعالیت می‌کند. الگوی تشکیل گروه‌های همیار اقدام دیگری است که گروه‌های 5 تا 7 نفره هستند و به شکل یک تعاونی کوچک به ثبت می‌رسند و فعالیتی را با منابع بلاعوضی که سازمان بهزیستی در اختیار آن‌ها قرار می‌هد، آغاز می‌کنند و به درآمد می‌رسند.
تشکیل گروه‌های خودیار زنان با عنوان «تامین مالی خرد» که در واقع گروه‌های 15 تا 25 نفره هستند و اغلب در مناطق روستایی و حاشیه شهرها تشکیل شده و ترکیبی از زنان سرپرست خانوار و خانم‌های روستایی هستند و طی فرایندی 3 ساله برای خودشان صندوقی را ایجاد می‌کنند که در آن اعتماد به یکدیگر و وام‌دهی را یاد می‌گیرند و پس از اعتمادپذیری این افراد بانک‌پذیر شده و با بانک عامل سازمان بهزیستی که بانک کشاورزی است بدون دریافت وثیقه وام‌دهی به این افراد را انجام می‌دهد.
طرح‌های دیگری همچون تشکیل تعاونی برای زنان سرپرست خانوار، اعطای وام‌های خوداشتغالی، پرداخت تسهیلات در راستای مشاغل خانگی برای این افراد در نظر گرفته می‌شود. همچنین معرفی زنان سرپرست خانوار به کارفرماهای مختلف نیز از طریق مشوق‌های حمایتی سازمان مانند بیمه سهم کارفرما، یارانه ارتقای کارایی معلولان برای زنان معلول را به مدت 5 سال به کارفرما پرداخت می‌کنیم. در بخش بیمه سهم کارفرما 23 درصد حداقل حقوق قانون کار و برای یارانه ارتقای کارایی معلولان بین 10 تا 50 درصد حداقل حقوق قانون کار به مدت 5 سال را به عنوان یک مشوق حمایتی برایشان پرداخت می‌کنیم.
اصفهان از نظر رسیدگی به فرایندهای استخدامی و ایجاد فرصت‌های شغلی برای افراد زیر نظر بهزیستی در چه رتبه و درجه‌ای قرار دارد؟
اکنون دولت به استناد اصل 44 تاکید بر کوچک‌سازی و انجام امور از طریق بخش خصوصی را دارد اما در بخش توسعه مراکز غیردولتی فعالیت می‌کنیم و مانور زیادی روی بخش دولتی نداریم چراکه ما نیز تابع برنامه‌های دولتیم.
در بخش خصوصی مراکز را ملزم کردیم که حداقل همان 3 تا 5 درصد نیروی انسانی خود را از جامعه هدف ما بکار گیرند، سابق بر این ظرفیت ما 25 درصد نیروی انسانی بود و اکنون نیز به دلیل اینکه ضوابط قانونی برای این موضوع وجود نداشته، به صورت رقابتی این آیتم را برای مراکز غیردولتی در نظر گرفتیم تا افرادی که در واقع از جامعه هدف خودمان در مراکز غیردولتی بکار بگیرند در اولویت دریافت مجوز خدمات سازمان بهزیستی هم هستند؛ چرا که تمام افراد جامعه هدف ما معلول شدید یا چند معلولیتی نیستند و ما معلول خفیف، معلول متوسط، زنان سرپرست خانوار، بچه‌های تحصیل‌کرده و فرزندان ترخیصی را نیز داریم.
بخش خصوصی که با سازمان بهزیستی توافق و همکاری کند می‌تواند از تمام ظرفیت‌های نیرو انسانی که زیر پوشش بهزیستی هستند استفاده کند و در قبال آن از مشوق‌های حمایتی سازمان نیز بهره‌مند شود. تعهدات استان اصفهان با توجه به صنعتی بودن استان و جمعیتی که زیر پوشش دارد تعهد بالایی است اما با توجه به تعهد بالای خود می‌توان نمره 18 از 20 را به این استان داد.
در این ظرفیت‌های شغلی چه میزان از ظرفیت‌ها برای استخدام خود افراد معلول و چه میزان برای استخدام خانواده فرد معلولی که بر فرض دارای معلولیت ذهنی است، در نظر گرفته شده است؟
بهزیستی برای تمام افراد زیر پوششی که غیرقابل بازتوان هستند بر اساس معلولیت یا از کارافتادگی فرد به تمام افراد خانوار غیر قابل بازتوان و از کارافتاده، پرداخت تسهیلات در نظر گرفته است.
سایر روش‌های ایجاد اشتغال نیز برای اعضای خانوار فرد از کار افتاده با همان میزان مشخص نیز در نظر گرفته شده است منتها فرایندی وجود دارد که فرد قبل از دریافت وام باید آمادگی ورود به بازار کار را پیدا کند که شامل برخی مهارت‌ها از جمله مهارت‌های فنی، مهارت کسب و کار و مهارت‌های زندگی است که توسط سازمان بهزیستی و سازمان آموزش فنی حرفه‌ای کشور به افراد آموزش داده می‌شود.
با توجه به اینکه میزان تسهیلات وام‌های خوداشتغالی معلولان برحسب بودجه سالانه تعیین می‌شود درحال حاضر سقف این وام‌ها چه میزان است؟
سقف سرانه تسهیلات خوداشتغالی سازمان بهزیستی درحال حاضر 20 میلیون تومان و در بخش کارفرمایان به ازای بکارگیری هر 5 نفر 100 میلیون تومان است.
ما اعتباراتی را از محل اعتبارات ریالی صندوق توسعه ملی داریم که بسته به توجیه فنی اقتصادی طرح مبالغی را در زمینه‌های کشاورزی، صنعت و معدن و تجارت و گردشگری متناسب با ظرفیت اشتغال‌زایی طرح و میزان منابعی که طرح لازم دارد از حدود 200 میلیون تومان تا 5 میلیارد تومان قابلیت پرداخت در این زمینه داریم که به کارفرمایانی که طرحی را مناطق محروم کشور داشته باشند این پرداخت تسهیلات انجام می‌شود.
مورد دیگر بررسی طرح معافیت حق بیمه کارفرمایان است که در گذشته نیز با همین شرایط اجرا می‌شد، تفاوت این طرح جدید با طرح قبلی در چیست؟
کاشی:قصدمان توسعه این طرح بود و تفاوتی با یکدیگر ندارند. ما بیمه سهم کارفرما را به عنوان مشوق حمایتی در برنامه‌های سازمان داریم که برای افراد پرداخت می‌کنیم.
مسئله دیگر نحوه اخذ تسهیلات برای معتادان بهبود یافته است که این افراد باید از سازمان بهزیستی گواهی سلامت و ترک مواد مخدر را ارائه کنند و اگر این گواهی از دانشگاه علوم پزشکی گرفته شده باشد مورد قبول نیست درصورتی که در گذشته این محدودیت وجود نداشت. علت این امر و به طورکلی پرداخت تسهیلات به معتادان بهبود یافته چگونه است؟
در حال حاضر بسیاری از دستگاه‌ها به صورت موازی با یکدیگر فعالیت می‌کنند، معتادان بهبود یافته هم از امور زندان‌ها، بهزیستی و کمیته امداد قادر به دریافت خدمات هستن. اکنون اگر این فعالیت‌های تجمیع شود و در اختیار سازمان بهزیستی قرار گیرد، بهتر است.
ما تابع برخی ضوابط هستیم و می‌خواهیم مطمئن شویم فرد به راستی بهبود یافته است و تنها ملاک ما برای فهم اینکه فرد بهبود یافته و مستند باشد که بتوانیم از آن استفاده کنیم، این است که فرد در مراکز تحت پوشش سازمان بهزیستی و دارای مجوز از سازمان بهزیستی ترک کرده باشد چون اتفاقاتی که درون جامعه رخ می‌دهد خوشایند نیست و بسیاری افراد اعتیاد ندارند و تنها برای دریافت تسهیلات گواهی پاکی می‌گیرند برای همین بهزیستی افرادی که قابلیت رهگیری دارند و در مراکز سازمان بهزیستی تحت درمان قرار گرفته‌اند مشمول خدمات این سازمان می‌شوند.
دلیل این امر هم پیشگیری از وقوع برخی رخدادها و سو استفاده‌ها در راستای منابع قرض الحسنه که دِینی بر گردن سازمان بهزیستی و سایر نهادهای حمایتی است، بوده و ما سعی می‌کنیم با مراعات افرادی که معرفی می‌شوند حتما در بانک‌های اطلاعاتی ما موجود باشند و معرفی شوند تا اعتماد مردم هم در این زمینه جلب شود و منابع قرض الحسنه بیشتری در اختیار بانک‌ها در راستای اشتغال جامعه هدفمان قرار دهند.
زنان کارتن خوابی که اعتیاد ندارند و دختران فراری که به خانواده بازنگشته و در مراکز تحت نظر بهزیستی زندگی می‌کنند نیز مشمول طرح‌های اشتغالی زنان سرپرست خانوار می‌شوند یا طرحی جداگانه دارند؟
اغلب افرادی که دچار این آسیب‌های اجتماعی هستند چنانچه زیر پوشش سازمان بهزیستی باشند بعد از آماده سازی شغلی قادر به بهره‌مندی از خدمات اشتغال هستند.
برای فرزند خوانده‌ها و فرزندانی که در بهزیستی هستند چقدر اشتغال زایی صورت می‌گیرد؟
سالانه 500 نفر از فرزندان ترخیصی که در واقع در شبه خانواده‌های ما حمایت شدند یا به خانواده اصلی بازگشته‌اند، جدای از نحوه ترخیصشان در برنامه‌های اشتغال سازمان جای دارند و برای آن‌ها برنامه ریزی می‌شود. این مقدار مربوط به کل کشور بوده و دلیل کم بودنش هم میزان خروجی ماست که به همین تعداد است و متناسب با خروجی این خدمات ارائه می‌شود.
پیرامون نظارت بر طرح‌های اشتغال هم توضیح دهید؟ این نظارت‌ها محدود به مدت زمان‌های خاصی است یا با توجه به شغل ایجاد شده ادامه‌‌دار خواهد بود؟
برنامه حوزه اشتغال بدین صورت است که از قبل و بعد و در حین اشتغال به دلیل اینکه مدیریت جامعی روی فرایند وجود داشته باشد و بتوان حمایت کامل از افراد داشت، نظارت وجود دارد. قبل از اشتغال برای اینکه محیط مورد ارزیابی قرار گیرد و فرد مجوزهای لازم را دریافت کند و برنامه‌های توانمندسازی سازمان رصد شود، این نظارت وجود دارد.
در حین اشتغال حمایت‌های مربوط به پرداخت تسهیلات و پرداخت مشوق‌های حمایتی مانند سهم بیمه خویش‌فرما یا کارفرما را داریم برای همین باید روی طرح اشتغال نظارت داشته باشیم تا بتوانیم منابع را به افراد پرداخت کنیم و اگر شغلی ایجاد نشده باشد این حمایت‌ها شامل حال کارفرما یا فرد خوداشتغال نخواهد شد. پس از اشتغال نیز بابت تثبیت و توسعه مشاغل و استفاده از ظرفیت‌های شغلی که کارآفرینان برای دیگران نظارت بر طرح‌ها انجام می‌شود.
به همین دلیل سعی می‌کنیم نظارت ما همه جانبه باشد و از قبل از آغاز اشتغال تا پس از اشتغال وجود داشته باشد، به طوری که متوجه شویم فرد به درآمد مکفی رسیده و بر اساس دستورالعمل‌های توانمندسازی ما می‌تواند از چرخه حمایتی مالی سازمان خارج شود.
این فرایند معمولا برای زنان سرپرست خانوار طبق فرایند توانمندسازی 2 سال زمان خواهد برد منتها تا زمانی که واقعاً فرد به درآمد مکفی نرسد این فرایند ادامه خواهد داشت که ممکن است بیش از 2 سال نیز شود. مهم این است کل فرایند توانمندسازی برای این فرد انجام گرفته باشد و میزان درآمد وی مکفی باشد که دچار آسیب‌های جانبی نشود.
چقدر به دانش‌های بومی، خلاقیت و نوآوری در طرح‌های اشتغال‌زایی توجه می‌شود؟
تمام تاکید ما این است که افراد بر اساس نتایج آمایش سرزمین اقدام کنند و چنانچه فرصت‌های شغلی در یک استان و شهرستان وجود داشته باشد انتظار داریم بر اساس فرصت‌های موجود اقدام کنند و منابع و امکانات را خرج کنند چراکه نمی‌توان یک نسخه واحد برای سراسر کشور ارائه کرد. برای همین این اختیار به استان‌ها و شهرستان‌ها داده شده متناسب با ظرفیت‌های موجود از افرادی که قصد استفاده از طرح‌ها را دارند، خدمت رسانی شود.
اگر فردی در حین اجرای طرح اشتغال با ورشستگی مواجه شد یا به دلایلی قصد عوض کردن شغل خود را داشت، با محدودیتی روبروست و از فرد حمایت می‌شود یا خیر؟
سعی ما بر این است با برنامه‌هایی که داریم شغل قبل از ایجاد دارای توجیه‌های فنی اقتصادی باشد و آغاز به کار کند و در برنامه‌های توانمندسازی نیز موضوع آموزش تدوین طرح‌های شغلی، بازاریابی و مشتری مداری و غیره ارائه می‌شود تا کمتر با مشکلات ورشستگی مواجه شود اما چنانچه رونق اقتصادی شغلی دچار معضل شود و فرد در تکاپوی شغل دیگری باشد مشمول حمایت‌های لازم خواهد شد و محدودیت تنها برای اینکه فرد مدام شاخه به شاخه عوض شود وجود دارد اما اگر محرز شود فرصت و رونق شغلی نیست و فرد با آسیب‌های اجتماعی و مشکلات مالی مواجه خواهد شد حمایت لازم برای تغییر شغل وجود خواهد داشت.