طی سال‌های اخیر، رقابت گسترده کشورها بر سر توسعه بیش از گذشته نمود داشته و در این میان فقط کشورهایی گوی سبقت را از دیگران می‌ربایند که از تمام عوامل نیروی انسانی خود در تولید و توسعه استفاده کنند. از آنجا که بهره‌گیری از تمام منابع انسانی یکی از عوامل مهم دستیابی به توسعه پایدار محسوب می‌شود و با توجه به هزینه‌های هنگفتی که هرساله از طرف دولت و خانواده‌ها صرف تحصیل قشر جوان جامعه می‌شود، الزامی است بازدهی و پیامد آن نیز مورد توجه قرار بگیرد، نه اینکه فقط به سیل بیکاران جامعه افزوده شود و جامعه به جای ترقی و پیشرفت متحمل هزینه‌های بی‌حاصل و ضرر و زیان شود.
مهمترین رسالت نظام آموزش عالی در هر کشوری تربیت نیروی انسانی کارآمد، خلاق و کارآفرین است. در این خصوص، دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های آموزش‌عالی به‌عنوان واحدهای مجری نظام آموزش عالی در زمینه کارآفرینی و تربیت نیروی متخصص و ماهر مورد نیاز بخش‌های مختلف جامعه سهم بسزایی دارند. در واقع، می‌توان گفت رسالت اصلی دانشگاه‌ها پرورش نیروی انسانی، اشاعه علم، ایجاد خلاقیت، ابتکار و نوآوری است. هر چه جامعه کمتر پیشرفته باشد، انتظارات مردم از دانشگاه‌ها بیشتر است، زیرا در چنین کشورهایی مؤسسه و یا سازمان دیگری وجود ندارد که بتواند وظایف و مسئولیت‌های دانشگاه را برعهده بگیرد. در این جوامع چنانچه آموزش عالی به خوبی به اهداف و وظایف خود جامه عمل بپوشاند به مراتب سهم فارغ التحصیلان دانشگاهی در رفع تنگناها و کمک به پیشبرد امور اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و نظامی درفرایند توسعه بیش از پیش نمایان می‌شود.
جایگاه آموزش عالی در این عرصه زمانی آشکار می‌شود که بدانیم پیش بینی‌ها و برآوردهای علمی، تغییرات و پیشرفت‌های سریعی را در حوزه فناوری و به تبع آن در کارکرد نهادهای اقتصادی جامعه پدید می‌آورد. بنابراین از آنجا که آموزش عالی افراد را با مهارت های فنی و علمی مناسبی تربیت و آماده می‌کند، یکی از عناصر کلیدی در پیوند بین دانش علمی و کاربردهای آن به منظور تحقق پیشرفت‌های اقتصادی محسوب می‌شود. به هر حال، ساختار اقتصادی جوامع به شدت در حال تغییر است و این امر نیاز به مهارت‌ها، توانایی‌ها و قابلیت‌های جدید را افزایش می‌دهد. ضمن اینکه توجه به این امر در کاهش نگرانی ها در خصوص بیکاری وسیع دانش‌آموختگان که امروزه به معضل اصلی در جامعه تبدیل شده است نیز مؤثر است. به همین دلیل، برای پاسخگویی به تقاضای بازار کار برای دستیابی به نیروی کار ماهر و کارآمد، همه کشورها توجه خاصی رابه مقوله آموزش عالی معطوف داشته‌اند و امروزه آموزش کارآفرینی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش‌عالی به یک پدیدة جهانی تبدیل شده است.
در واقع یکی از ابعاد گسترش کارآفرینی، آموزش کارآفرینی در تمام سطوح نظام آموزشی به‌ویژه آموزش عالی است. برای ایجاد خوداشتغالی نیز آموزش کارآفرینی امری ضروری است، چرا که باعث می‌شود ذهن دانشجو خلاق شود و خود با توجه با وضعیت موجود شرایط مناسب برای اشتغالش را فراهم می آورد. خوشبختانه این موضوع طی یک سال اخیر به یکی از موضوعات اصلی و کلیدی وزارت علوم و دانشگاه‌ها تبدیل شده است و این وزارتخانه سعی دارد به عناوین و شیوه‌های مختلف دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی را ملزم به امر اجرای برنامه‌های مهارت افزایی و اشتغالزایی دانشجویان کند تا آنها بعد از فارغ‌التحصیلی به نیروهای کارمد و کارآفرین تبدیل شوند و بتوانند سهمی در بازار اشتغال برای خود کسب کنند.
در این راستا اولین برنامه مهارت افزایی دانشجویان، سال گذشته بصورت پایلوت در دانشگاه علامه طباطبایی آغاز شد و بر اساس این برنامه دانشجویان برخی رشته‌های انسانی در کنار تحصیل در رشته خاص خود یک سری دوره‌های مهارت آموزی و کارآفرینی را گذراندند. دکتر حسین سلیمی رییس دانشگاه علامه طباطبایی در این رابطه گفت: طرح مهارت‌افزایی دانشجویان دانشگاه علامه‌طباطبائی با هدف توسعه برند این دانشگاه به عنوان دانشگاهی پیشرو، صاحب سبک و متمایز در زمینه آماده‌سازی دانشجویان برای ورود به بازار کار، صنعت و جامعه و ارتقای مهارت دانشجویان در جهت کارآفرینی و اشتغال‌پذیری طراحی شده است.
وی در ادامه تصریح کرد: افزایش دانش و نگرش حرفه‌ای دانشجویان متناسب با رشته تحصیلی و نیاز بازار کار، تقویت حس اعتماد به نفس و ایجاد انگیزه در دانشجویان ورودی به دانشگاه و همچنین زمینه‌سازی برای شناخت و شکوفاسازی علایق شغلی و حرفه‌ای، دیگر اهداف این طرح را تشکیل می‌دهند.
به گفته دکتر سلیمی، حدود ۸۰۰ دانشجوی دانشگاه علامه طباطبایی در کنار تحصیل، دوره‌های مهارت‌آموزی متناسب با علایق، نیاز بازار و رشته‌های مرتبط را در این دانشگاه گذراندند و خوشبختانه دوره پایلوت اجرای این طرح با موفقیت به انجام رسید.
وی در ادامه تصریح کرد: از مهر سال جاری نیز تمام دانشجویان دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد در کنار تحصیل خود دوره‌های مهارت‌آموزی را خواهند گذراند تا بعد از فارغ‌التحصیلی مشکلی برای جذب در بازار کار نداشته باشند.
رئیس دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به استقبال بالای دانشجویان این دانشگاه از شرکت در آموزش‌های مهارتی خاطرنشان کرد: سال گذشته بیش از ۱۸۰۰ دانشجو برای حضور در این کلاس‌های آموزشی ثبت نام نمودند که تنها توانستیم ۸۰۰ نفر آنها را جذب کنیم و مابقی متقاضیان در دوره‌های بعدی آموزش خواهند دید.
دکتر سلیمی با تاکید بر اینکه زیرساخت‌های لازم برای ارائه آموزش‌های مهارتی به دانشجویان تامین شده است، اظهارکرد: دانشجویان برای حضور در این دوره‌ها می‌توانند یک ترم را به صورت رایگان آموزش ببینند و دانشگاه حتی اعتبارات این ترم را نیز تامین کرده است.
نمی‌توانیم مانع ورود داوطلبان به دانشگاه‌ها شویم
همچنین دکتر غلامی وزیر علوم نیز درخصوص اهمیت دوره‌های مهارت آموزی و اشتغالزایی به ایسنا گفت: وقتی در مجرای ورود داوطلبان تحصیل در دانشگاه‌ها قرار می‌گیریم باید موضوع را اینگونه تبیین کنیم که جوانان تجربه کافی برای تشخیص مسیر اشتغال خود پیدا کنند. ما در وزارت علوم جلوی ادامه تحصیل و ارتقای سطح تحصیلات را نمی‌گیریم در این موضوع با دولت به این نتیجه رسیدیم که باید یک بازنگری جدی در انجام وظایف و پیشبرد اهداف صورت گیرد.
وی همچنین توجه به موضوع نیروی انسانی را یک برنامه جدی عنوان و اظهار کرد: در برنامه وزارت علوم توجه ویژه‌ای به مهارت آموزی و دوره مهارتی برای تعیین و شناخت مسیر خوب در راستای کمک به اشتغال جوانان داریم. در سیاست گذاری کلان آموزش عالی نیز طرح ساماندهی آموزش در دستور کار است ما باید در زمینه توسعه رشته های نظری و مقاطع تحصیلی متکی به برنامه و اهداف درازمدت باشیم.
وی افزود: باید به لحاظ وظیفه ملی و دغدغه برای اشتغال دانش اموختگان و در راستای هدایت دانشجویان به سمت مشاغلی که در جامعه پیش بینی شده گام برداریم. خوشبختانه طرح مهارت افرایی دانشجویان در وزارت علوم در حال تحصیل طراحی و درحال اجراست و قطعا دانشکده‌ها می توانند در موارد زیادی در کنار این طرح قرار بگیرند.
اصلاح سرفصل‌های درسی دانشگاه‌ها با نگاه مهارت افزایی
در همین رابطه دکتر محمد رضا آهن‌چیان مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی به تشریح مهمترین برنامه‌های وزارت علوم برای افزایش مهارت افزایی و اشتغال پذیری دانشجویان پرداخت و به ایسنا گفت: سرفصل‌های درسی دانشگاه‌ها در سال جاری با نگاه کارآفرینی و مهارت‌آموزی دانشجویان مورد بازنگری قرار گرفته و اصلاح خواهند شد، در واقع با توجه به اینکه اشتغال فارغ التحصیلان دانشگاهی یکی از دغدغه‌ها و معضلات فعلی کشور است، این رویکرد در دانشگاه‌ها، زمینه‌های اشتغال دانشجویان بعد از فارغ‌التحصیلی را بیشتر فراهم می‌کند.
وی در ادامه با تاکید بر اینکه محور بازنگری و تدوین برنامه‌های درسی در سال ۹۷ بر مبنای "اشتغال پذیری و مهارت افزایی دانشجویان" است، تصریح کرد: در حال حاضر این بازنگری در دانشگاه‌ها آغاز شده و وزارت علوم این اختیار را به دانشگاه‌های سطح ۱ و ۲ داده است که به بازنگری برنامه‌های درسی خود بپردازند. در واقع این دانشگاه‌ها بر اساس نیازهای منطقه برنامه‌های درسی خود را بازبینی و رشته‌های غیرمرتبط را حذف می‌کنند.
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم همچنین یادآور شد: بر اساس برنامه وزارت علوم تمامی دانشگاه‌های کشور موظف هستند به منظور اشتغال پذیری دانشجویان از مهر سال جاری آموزش برنامه‌های مهارت افزایی را در برنامه‌های آموزشی خود داشته باشند.
4 برنامه مهم وزارت علوم برای مهارت افزایی دانشجویان
دکتر آهن‌چیان تاکید کرد: تربیت دانشجوی کارآفرین یکیاز مهمترین برنامه‌های آموزش عالی است که در رابطه برنامه‌های مختلف در دست اجرا است که تدوین پیش نویس آئین‌نامه "ارتقاء توان اشتغال‌پذیری دانشجویان دوره‌های کارشناسی پیوسته" یکی از این برنامه‌ها است، در واقع این برنامه در جلسه‌ای با حضور بیش از 50 معاون آموزشی دانشگاه‌ها به شور گذاشته شد تا تبادل تجربه بین دانشگاه‌ها در زمینه فعالیت‌هایی که در زمینه اشتغال‌پذیری داشتند. صورت بگیرد تا بر این اساس دانشگاه‌ها بدانند موضوع اشتغال‌پذیری یک سیاست جدی وزارت علوم در سال جاری و در دولت دوازدهم است.
وی در ادامه تصریح کرد: وزارت علوم در راستای ارتقای مهارت‌آموزی دانشجویان، یک سری پیشنهادهایی را ارائه داد که تلاش ما این است که برنامه‌های اجرایی در این زمینه با یکدیگر هم‌پوشانی ن داشته باشند و بتوانند به یک جمع بندی مشخص دست یابند و اینگونه نباشد برنامه‌ها به صورت پراکنده تدوین شود. در واقع ما دنبال این هستیم که تمامی دانشگاه‌ها یک هدف را در این زمینه پیگیری کنند تا توان اشتغال‌پذیری دانشجویان را افزایش بدهند.
دکتر آهن‌چیان اضافه کرد: وزارت علوم برای اشتغال پذیری و مهارت افزایی دانشجویان چهار برنامه پیشنهاد داده است، یکی از برنامه‌ها این است که بر اساس آن ما بتوانیم جنبه‌هایی از برنامه‌های درسی که وجه یا جنبه عملی دارند را در دانشگاه‌ها با دقت بسیار بالایی اجرایی کنیم. در واقع گاهی برای یک برنامه درسی جنبه عملی دیده شده است اما به دلیل مشکلاتی نظیر مسائل مالی و غیره... به مرحله اجرایی نرسیده است، مثلا گاهی مواقع ممکن بود معاون آموزشی یک دانشگاه نیز احساس کند که سفرهای آموزشی دانشجو را با مخاطرات مختلفی نظیر آسیب‌های جسمی مواجه می‌کند در نتیجه از برگزاری این برنامه‌ها خودداری می‌نمود، اما تاکید ما این است که باید این نوع برنامه‌ها با حمایت‌های مالی که صورت می‌گیرند، باید جنبه اجرایی به خود بگیرند.
سفرهای علمی دانشجویان اجباری می‌شود
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی تصرح کرد: واقعیت این است که مشکلاتی نظیر بودجه یکی از مهمترین موانع اجرای عملی مهارت‌های اشتغال‌پذیری دانشجویان نظیر سفرهای علمی بود. بنابراین تاکید وزارت علوم این است که این برنامه‌ها حتما اجرایی شوند، البته هدف از این فقط بازدیدهای علمی نیست، بلکه سفرهای میدانی، کار در کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌ها، انواع دیگر کارورزی‌ها نیازمند بودجه‌هایی است که جزء سفرهای علمی محسوب می‌شود که بودجه آن با کمک مصوبات هیات امنای دانشگاه‌ها، حمایت‌هایی برای جنبه عملی برنامه‌ها صورت خواهد گرفت.
آهن‌چیان ادامه داد: به نوعی وزارت علوم دانشگاه‌ها را موظف خواهد کرد که معاون آموزشی دانشگاه‌ها مسئول حسن اجرای برنامه مهارت‌آموزی دانشجویان است. بنابراین وزارت علوم، دانشگاه‌ها را موظف خواهد کرد که به سفرهای علمی توجه ویژه داشته باشند و این نوع سفرها الزام‌آور است. در واقع آئین‌نامه اجرای جنبه عملی برنامه درسی رشته‌های دانشگاهی به زودی تدوین و ابلاغ خواهد شد.
دانشگاه‌ها در انتخاب دروس اختیاری مستقل می شوند
وی همچنین در خصوص استقلال دانشگاه‌ها در انتخاب دروس اختیاری دانشجویان نیز گفت: دانشگاه‌ها این اختیار را دارند دروس اختیاری که به اشتغال دانشجویان مرتبط است را به عنوان واحدهای درسی تعیین کنند، البته این دروس می‌توانند بسیار متنوع باشند و دانشگاه‌ها این اختیار را دارند بر حسب نیاز منطقه خود دروس اختیاری را انتخاب نمایند.
به گفته آهن‌چیان وزارت علوم، این حق را به دانشگاه‌ها داده است که بین چهار تا 10 واحد درسی به عنوان دروس اختیاری که به اشتغال‌پذیری و مهارت‌افزایی دانشجویان مرتبط است را انتخاب کنند و کمک کنند این برنامه به خوبی اجرایی شود.
دانشجویان باید از فضای قالب‌بند شده درسی خارج شوند
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی افزود: طرح‌های فرابرنامه‌ای مانند استارت‌آپ‌ها، پان و غیره... از دیگر برنامه‌های وزارت علوم است که دانشجویان را از فضای قالب‌بندی شده درسی خارج می‌کند و نوعی جنبه فرهنگی به فضا می‌دهد تا دانشجویان به سمت مهارت‌افزایی حرکت کنند.
وضعیت اشتغال دانش آموختگان رصد می شود
وی همچنین خاطرنشان کرد: برنامه دیگر وزارت علوم رصد دانش‌آموختگان است که دانش‌آموختگان بعد از فارغ‌التحصیلی مورد ارزیابی قرار بگیرند که تا در نتیجه آن مشخص شود آنها در چه شاخه‌ای مشغول کار شدند.
دکتر آهن‌چیان افزود: سامانه اشتغال پذیری دانش‌آموختگان دانشگاهی در وزارت علوم در حال طراحی است که با راه اندازی این سامانه مشخص خواهد شد چند درصد از فارغ التحصیلان رشته‌های دانشگاهی بعد از فراغت از تحصیل وارد بازار کار شدند و در شغل مرتبط با رشته تحصیلی خود فعالیت می‌کنند. در واقع رصد وضعیت دانش آموختگان با کمک این سامانه، می‌تواند محور نگاه برنامه‌ریزان در وزارت علوم باشد.
وی در پایان با بیان اینکه نتایج رصد اشتغال پذیری دانش‌آموختگان در سامانه ثبت خواهد شد، خاطرنشان کرد: در حال حاضر این سامانه در مرحله طراحی است و امیدواریم بتوانیم قبل از پایان سال جاری آن را راه‌اندازی کنیم.
بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در دهه اخیر به مشکل مزمن اجتماعی تبدیل شده است؛ غافل از اینکه منابع انسانی بخصوص منابع انسانی تحصیل کرده و جوان روند توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور را تعیین می‌کند، نه سرمایه و منابع مادی آن. زیرا نیروی انسانی تحصیل‌کرده یکی از اساسی‌ترین عوامل تولیدی و اقتصادی هر کشور است و در این میان پرواضح است کشوری که نتواند مهارت‌ها و دانش مردم خود را توسعه دهد و از آن در اقتصاد ملی به نحو مؤثری بهره‌برداری کند، قادر نخواهد بود به پیشرفت دست یابد و دانشگاه‌ها نیز فقط به بنگاه‌های تولید مدرک تبدیل می‌شوند و عملا نمی‌توانند نقشی در تحولات اقتصادی و اجتماعی ایفا کنند.
بنابراین تربیت نیروی‌انسانی آموزش دیده‌ای که زمینه توسعه پایدار کشور را فراهم می‌سازد باید مورد توجه برنامه‌ریزان آموزش‌عالی قرار بگیرد و صرفا برنامه‌های تدوین شده در این زمینه در مرحله ابلاغ آیین‌نامه و بخشنامه باقی نماند