علی وحدت رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی درباره موضوعات مختلف اقتصاد دانش بنیان و فناور کشور و راهکارهای حمایت از شرکت‌های دانش بنیان صحبت کرد.
وی گفت: با توجه به تغییرات به وجود آمده در زیست بوم اقتصادی دنیا، شرکت‌ها و صنایع دانش بنیان امروزه از جایگاهی خدشه ناپذیر در سیاست گذاری‌های معطوف به توسعه برخوردارند.
در ایران هم در سال‌های گذشته تحرک مشهودی در این زمینه صورت گرفته است و در سطح برنامه ریزی و تقنین شاهد تلاش برای حمایت از شرکت‌های دانش بنیان بوده‌ایم. یکی از ساز و کارهای طراحی شده برای حمایت از این شرکت‌ها در کشور، صندوق نوآوری و شکوفایی است که بر اساس قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری‌ها و اختراعات تأسیس شد و این صندوق فعالیت خود را در دولت یازدهم آغاز کرده و مرکز ثقل فعالیت‌های آن حمایت از شرکت‌های فن آور و دانش بنیان و توسعه اکوسیستم علم و فناوری در کشور است.
فعالیت‌های این صندوق از زمان استقرار تیم مدیریتی جدید در پاییز امسال، رنگ و بوی تازه‌ای به خود گرفته است و مسئولان جدید آن، از رفع موانع، تسریع فرآیندها و چالاکی صندوق در ایفای مسئولیت‌های خود خبر می‌دهند، برای بررسی کارنامه صندوق در ارائه خدمات به شرکت‌های دانش بنیان و حمایت از آنها، پای حرفهای علی وحدت، رئیس جوان هیئت معامل صندوق نوآوری و شکوفایی نشستیم.
او معتقد است: «ورود فعالانه به حمایت از شرکت‌های دانش بنیان به این معناست که صندوق منتظر مراجعه شرکت‌ها نباشد و خودش با نگاه مسئله محور و با توجه به ظرفیت‌ها و چالش‌های پیش روی کشور، در شناسایی، ارتباط گیری و حمایت از شرکت‌های فن آور و دانش بنیان پیش قدم باشد.»
او می‌گوید: «بحث طراحی ابزارهای جدید مالی برای توسعه فعالیت شرکت‌های دانش بنیان جزو برنامههای ویژه ماست و معتقدم ابزارهای بیمه‌ای و پوشش ریسک، گاهی از تسهیلات مالی کارکرد بهتری دارند، به همین دلیل طراحی‌های اولیه این ابزارها آغاز شده است و امیدواریم با معرفی این ابزارها، بخشی از نیازهای جدی شرکت‌ها رفع شود و بتوانیم در نحوه حمایت از آنها گام‌های نوآورانه و موثری برداریم.»
* فلسفه وجودی صندوق نوآوری و شکوفایی چیست و در میان نهادهای مختلفی که برای حمایت از اکوسیستم علم و فناوری تأسیس شده، چه جایگاه و شرح وظایفی دارد؟
صندوق نوآوری وشکوفایی بر اساس قانون حمایت از شرکت‌های دانش بنیان مصوب سال 1389 ایجاد شده است. بر اساس این قانون، مقرر شده بود ظرفیت جدیدی برای حمایت از شرکت های دانش بنیان تحت عنوان صنوق نوآوری و شکوفایی ایجاد شود. فعالیت جدی صندوق از ابتدای دولت تدبیر و امید در سال 92 آغاز شد، در آن زمان 50 شرکت دانش بنیان در اکوسیستم علم و فناوری کشور وجود داشت اما هم اکنون این تعداد به بیش از چهار هزار شرکت رسیده است. این عدد نشان می‌دهد که در این زمان نسبتا کوتاه، فعالیت شرکت‌های دانش بنیان در کشور با رشد بسیار جدی همراه بوده است.
فعالیت‌های اصلی صندوق اعطای تسهیلات، مشارکت و سرمایه گذاری در طرح‌ها و نیز توانمندسازی شرکت‌های دانش بنیان است؛ یکی از وظایف اصلی دیگر هم اتصال نیازها و مسائل موجود در کشور با ظرفیت‌های شرکت‌های فن آور و دانش بنیان است که توان توسعه کشور در حوزه تکنولوژی را دارند.
در همین راستا به دنبال آن هستیم که با اعطای بسته‌ها و تسهیلات مالی به شرکت‌ها، بتوانیم در راستای رفع برخی نیازها و مسائل اصلی کشور گام برداریم و هم اکنون با توجه به رشد فعالانه صندوق، تلاش می‌کنیم از دیگر ظرفیت‌های موجود در کشور هم برای توسعه فعالیت‌های دانش بنیان بهره بگیریم و با همکاری سایر فعالان در این حوزه، گام‌های موثرتری برداریم و معتقدیم صندوق نوآوری و شکوفایی به عنوان یک نهاد مالی تخصصی و حرفهای، باید بتواند با سایر بازیگران عرصه اقتصادی و فناوری کشور همکاری و تعامل جدی داشته باشد.
*استراتژی اصلی صندوق در حمایت از فناوری‌های جدید و شرکت‌های دانش بنیان چه بوده و قرار است به کدام نقطه برسیم؟
نگاه استراتژی اصلی ما گذر از حالت انفعال به فعال در راستای ایفای نقش موثر در توسعه اکوسیستم فناوری است. ورود فعالانه به حمایت از شرکت‌های دانش بنیان به این معناست که صندوق منتظر مراجعه به شرکت‌ها نباشد و خودش با نگاه مسئله محور و با توجه به ظرفیت‌ها و چالش‌های پیش روی کشور، در شناسایی، ارتباط گیری و حمایت از شرکت‌های فن آور و دانش بنیان پیش قدم باشد؛
معتقدیم با همکاری دیگر نهادیی که در اکوسیستم علم و فناوری فعال هستند، می‌توانیم توان کشور را به سمت توسعه اقتصاد و صنایع دانش بنیان و ایجاد یک ارزش افزوده جدی در بخش‌های مختلف سوق دهیم، از آغاز به کار دولت تدبیر و امید، با فعالیت بخش‌های مختلف از جمله معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تعداد شرکت‌های دانش بنیان رشد بسیار زیادی داشته است. در عین حال وجود پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد و همچنین پژوهشگاه‌ها جزو ظرفیت‌های جدی کشور در حوزه علم و فناوری هستند که باید با تعامل سازنده، از آنها در جهت حمایت حداکثری از شرکت‌های دانش بنیان بهره برد.
تأثیرگذاری شرکت‌های دانش بنیان در اقتصاد کشور
*با توجه به اینکه مهمترین مأموریت صندوق نوآوری و شکوفایی تقویت شرکت‌های دانش بنیان است، نقش و تأثیر این شرکت‌ها در آینده اقتصادی کشور را چطور ارزیابی می‌کنید؟
تردید نکنید که آینده روشن اقتصادی کشور به توجه ویژه به شرکت‌های دانش بنیان بستگی دارد و بر اساس فرمایشات و توصیه‌های مقام معظم رهبری و تأکیدات مکرر رئیس جمهور محترم، اهمیت شرکت‌های دانش بنیان و تأثیرگذاری آنها باید در راستای تحقق اقتصاد دانش بنیان بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.
معتقدیم توجه ویژه به شرکت‌های دانش بنیان نه انتخاب گزینه‌ای از میان سایر گزینه‌ها که یک ضرورت است؛ به همین دلیل باید به سمتی حرکت کنیم که اجزای مختلف اقتصاد کشور را به استفاده از این ظرفیت راهبردی سوق دهیم در این زمینه نگاه به جمعیت جوان و وضعیت اشتغال آنها بسیار حائز اهمیت است و می‌توانیم از ظرفیت این نیروهای توانمند و فعال برای رفع نیازهای کشور استفاده بهینه داشته باشیم.
* آقای وحدت، تجربه نشان داده نگاه صرفا معطوف به اعطای تسهیلات در سیاست گذاری‌های حمایتی، خروجی مورد انتظار را به همراه ندارد، برای طراحی روش‌ها و ابزارهای حمایتی متفاوت و نوآورانه برنامه‌ای دارید؟
بله حتما، بحث طراحی ابزارهای جدید مالی برای توسعه فعالیت شرکت‌های دانش بنیان جزو برنامههای ویژه ماست. معتقدم ابزارهای بیمه‌ای و پوشش ریسک، گاهی از تسهیلات مالی کارکرد بهتری دارند، به همین دلیل طراحی‌های اولیه این ابزارها آغاز شده و امیدواریم با معرفی این ابزارها، بخشی از نیازهای جدی شرکت‌ها رفع شود و بتوانیم در نحوه حمایت از آنها گام‌های نوآورانه و موثری برداریم.
* یکی از گلایه‌های مهم شرکت‌های دانش بنیان، طولانی بودن فرآیند تسهیلات از صندوق نوآوری و شکوفایی است، در این مدت، برای رفع این مشکل چه کرده‌اید؟
این موضوع یکی از مهمترین انتقادات به صندوق بوده است و به همین دلیل به عنوان یکیاز مهمترین برنامه‌ها تلاش کردیم فرآیند اعطای تسهیلات را کوتاه کنیم. این تسهیل‌گری در عین حفظ نظارت‌ها، یکی از اولویت‌های جدی صندوق بوده است. در حال حاضر فرآیند ارزیابی طرح‌ها کوتاه‌تر شده و میزان اختیارات کمیته‌ها و حد اعتباری آنها نیز افزایش یافته است. با برنامه‌هایی که در دست اجراست، سرعت اعطای تسهیلات بیشتر هم خواهد شد.
به عنوان مثال، شرکت‌های دانش‌بنیان قبلا برای دریافت ضمانت‌نامه باید مراحل زیادی را طی می‌کردند، اما در دور جدید فعالیت‌های صندوق، با حذف فرآیندهای زائد، زمان صدور ضمانت‌نامه را به منظور چابک‌سازی و تسریع فرآیندها به چهار روز کاهش داده‌ایم، البته در صورتی که هر یک از شرکت‌های دانش‌بنیان حد اعتباری لازم را در صندوق شکوفایی و نوآوری مشخص کرده باشند، صدور ضمانت‌نامه یک روزه خواهد بود.
* یکی از آفات سیاستگذاری‌ها در کشورمان معمولاً نگاه مرکزگر است در حالی که در استان‌ها ظرفیت‌های عظیمی وجود دارد، برای شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در استان‌ها هم برنامه‌ای دارید؟
برای توسعه فعالیت‌های فن‌آورانه و دانش‌بنیان،نگاه هر استان باید به ظرفیت‌های محلی خودش باشد. برای شکوفایی این ظرفیت‌های استانی، برنامه‌هایی را با مشارکت صندوق‌های پژوهش و فناوری مستقر در استان‌ها در دستور کار داریم. در حال حاضر شرکت‌های فناوری که در پارک‌های علم و فناوری و استان‌های مختلف مشغول به فعالیت هستند، می‌توانند تحت پوشش حمایت‌های صندوق‌های پژوهش و فناوری قرار گیرند. در همین راستا و به منظور استفاده از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های صندوق‌های پژوهش و فناوری و پارک‌های علم و فناوری کشور آیین‌نامه جدیدی در صندوق تدوین و تصویب شده که بر اساس آن می‌توانیم تا 9 برابر سرمایه اولیه صندوق‌های پژوهش و فناوری به آنها اعتبار دهیم.
صندوق‌های پژوهش و فناوری معمولا دو ویژگی اصلی دارند که یکیاز آنها حضور در مناطق مخترف کشور رفع شود و در توسعه فعالیت‌های دانش‌بنیان در کشور، الگوی متوازنی داشته باشیم.
* آیا قائل به ورود نهادهای خصوصی مالی به بحث حمایت‌های مالی از شرکت‌های دانش‌بنیان هستید اگر چنین است تا کنون چه اقداماتی در این زمینه صورت گرفته است؟
بله، این از جمله برنامه‌هایی است که به طورجدی در دستور کار صندوق قرار دارد. برای رشد و توسعه اکوسیستم تأمین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان و نوآور، فعال شدن نهادهای خصوصی مالی یک ضرورت است و حضور این نهادها، فرآیند تأمین مالی شرکت‌ها را تسریع می‌کند. بر همین اساس درصدد هستیم از ظرفیت‌ها و امکانات بخش خصوصی برای بخش سرمایه‌گذاری کمک بگیریم. علاوه بر این به دنبال حمایت از نهادهایی هم هستیم که بتوانند در قالب کارگزاری‌های خصوصی، بعضی فعالیت‌ها از قبیل ارزیابی دانش فنی را انجام دهند.
صندوق نوآوری و شکوفایی به عنوان یک نهاد شبه‌دولتی برای سرمایه‌گذاری مستقیم در طرح‌های شرکت‌های دانش بنیان با برخی موانع و محدودیت‌های قانونی مواجه است، از همین رو به دنبال استفاده از ظرفیت‌های نهادهای خصوصی مانند صندوق‌های پژوهش و فناوری و صندوق‌های جسورانه بورسی برای سرمایه‌گذاری هستیم. صندوق نوآوری و شکوفایی آمادگی این را دارد که تا سه برابر مبلغی که بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری اختصاص می‌دهد، بدون دخالت مستقیم، تأمین مالی کند.
همچنین باید بگویم در حوزه تسهیلات، برنامه‌ای جدی برای تعامل سازنده با بانک‌ها برای اجرایی کردن دو برنامه در کشور داریم، اول آنکه برای شرکت‌های بزرگی که می‌توانند نیازهای خود را از طریق بانک‌ها رفع کنند ظرفیتی ایجاد کنیم تا از منابع اهرم شده صندوق در شبکه بانکی بهره‌مند شوند. دوم اینکه به دنبال راه‌اندازی یارانه سود تسهیلات با کمک برخی بانک‌ها در آینده هستیم تا بتوانیم از منابع صندوق نوآوری و شکوفایی به صورت اهرمی برای شرکت‌های بزرگ بهره ببریم.
* یکی از مشکلات شرکت‌های دانش بنیان ضعف این شرکت‌ها در بازارسازی و فروش محصولات است. صندوق نوآوری و شکوفایی در این زمینه چه برنامه‌هایی دارد؟
در این حوزه درصدد هستیم که با توسعه خدمات در بحث لیزینگ و ضمانت‌نامه، خرید شرکت‌های دیگر از شرکت‌های دانش‌بنیان را تسهیل کنیم. به طور مثال صندوق در بحث لیزینگ شرکت‌های دانش‌بنیان، حدود 20 میلیارد تومان اعتبار به نمایشگاه تجهیزات آزمایشگاهی ساخت ایران تخصیص داد و خوشبختانه با خبر شدیم که تا همین مقدار نیز قرارداد منعقد شده است. اگرچه برای تخصیص اعتبار بیشتر، این صندوق آمادگی خود را نیز اعلام کرده بود. همچنین با وزارت بهداشت و هیأت امنای ارزی در بحث خرید تجهیزات از شرکت‌های دانش‌بنیان نیز وارد مذاکره شده‌ایم، چرا که با خرید تجهیزات از شرکت‌های دانش‌بنیان، شرکت‌های فعال حوزه سلامت تغییر جدی خواهند کرد.
* همین مشکل – به شکل حادتر – در عرضه محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی به بازارهای خارجی هم وجود دارد؛ در این زمینه هم برنامه‌ای دارید؟
بله، معتقدیم شرکت‌های دانش‌بنیان باید نگاه جدی به صادرات داشته باشند، البته تحریم‌ها تأثیرات بدی بر اقتصاد کشور گذاشته و نمی‌توان آن را انکار کرد اما گاهی این اتفاق می‌تواند منجر به اعتماد به توان داخلی کشور شود در همین ارتباط موضوع توسعه زنجیره ارزش و شبکه تأمین یکی از بحث‌های مهم است چرا که اگر صنایع بزرگ کشور بخواهند با شرکت‌های بین‌المللی رقابت کنند باید بتوانند در اطراف خود حلقه‌ای از شرکت‌های دانش‌بنیانی را که در حوزه فناوری به آنها نزدیک‌اند، ایجاد کنند، در این راستا در صندوق نوآوری و شکوفایی به دنبال آن هستیم که با کمک انجمن‌ها و نهادهای صنفی فعال بخش خصوصی حمایت‌های لازم را از تشکیل زنجیره تأمین صنایع بزرگ کشوراز طریق شرکت‌های دانش‌بنیان انجام دهیم. علاوه بر آن یک بسته مالی برای بحث صادرات پیش‌بینی کرده‌ایم تا این شرکت‌ها بتوانند به راحتی در نمایشگاه‌های بین‌المللی حضور پیدا کنند. همچنین کمک هزینه‌ای را نیز برای پذیرش هیأت‌های خارجی و پوشش هزینه‌های مربوط به اخذ تأییدیه‌های بین‌المللی در نظر گرفته‌ایم.
صندوق به دنبال حمایت جدی از حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی است
* کشور امروزه در حوزههای کلان دچار مشکلات مختلفی است که فناوری‌های جدید می‌تواند در رفع آن موثر واقع شود. صندوق برای توسعه فناوری‌های جدید چه برنامه‌هایی دارد؟
فناوری‌های جدید مهمترین ابزار برای غلبه برابر چالش‌ها و مشکلات دیرین ماست و از همین روز در صندوق به دنبال حمایت جدی از حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی برای حل مسائل و مشکلات اساسی کشور هستیم. امروز با موضوعات مهمی مانند آب و محیط زیست دست به گریبان است. در این خصوص برنامه‌هایی داریم که شرکت‌های دانش بنیان فعال در این حوزه بتوانند با یک خط اعتباری ویژه از حمیات‌ها وبسته‌های مالی ما استفاده کنند و توانمندی‌های خود را برای حل این مشل بروز دهند.
* یکی از مشکلاتی که امروز به بخش خصوصی و شرکت‌ها لطمه وارد کرده تلاطمات بازار ارز است. آیا صندوق برای کمک به شرکت‌های دانش بنیانی که از تلاطمات دچار آسیب شده‌اند، اقدامی کرده است؟
بله،ما در صندوق از شرکت‌هایی که در شرایط تلاطمات ارزی دچار مشکلاتی در حوزه تولید محصول یا ارائه محصول به بازار شده‌اند در قالب استمهال وام حمایت کرده‌ایم.
* نحوه همکاری و میزان صندوق نو آوری و شکوفایی با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری چگونه است؟
صندوق نو آوری ارزی بدون شک با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری همکاری سازنده خواهد داشت. در این مدت نیز ما همکاری هایی با این معاونت داشتیم چرا که معتقدیم اجزا اکوسیستم نوآوری نمی‌توانند مستقل از هم عمل کنند البته صندوق نوآوری و شکوفایی از حیث برنامه‌ها، شان و استقلال خود را دارد و همکاری ما با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برنامه محور است.
* شرایط اقتصادی کشور،محدویت‌هایی را در بودجه نهادهای دولتی پدید آورده،ممکن است صندوق هم در سال آینده از این شرایط تاثیر بپذیرد؟
شرایط دشوار اقتصادی کشور به دلیل تحریم‌ها و توطئه‌های دشمنان یک واقعیت است و تاثیراتی را کمابیش در همه بخش‌ها وجود دارد. البته در ساختار مدیریتی کشور هم تحرک بالایی برای غلبه بر این توطئه‌ها وجود دارد و تلاش‌های زیادی در جریان است و با توجه به جایگاه مهم صنایع و اقتصاد دانش بنیان و همچنین تاکیدات مقامات ارشد کشور برای برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای در این حوزه خوشبختانه با حمایت دولت و شخص رئیس جمهور، صندوق مشمول محدودیت‌های حاصل از شرایط ویژه اقتصادی کشور نیست و در سطح کلان کشور، به صندوق به چشم یک ابزار برای غلبه بر این مشکلات نگاه می‌شود.