صرفه‌جویی ارزی، مدیریت منابع آب و تأمین پایدار امنیت غذایی سه پیامد مهم آیین نامه جدید ابلاغ شده برای حمایت از کشت فراسرزمینی است. هیأت دولت، هفته گذشته، اولویت خرید محصولات کشاورزی و دامی وارداتی از شرکت‌های ایرانی فعال در حوزه کشاورزی فراسرزمینی، را تصویب کرد. بر اساس آیین نامه جدید، اولویت واردات نهاده‌های دامی با محصولاتی خواهد بود که تولیدکنندگان داخلی در قالب کشت نهاده‌ها در کشورهای دیگر، تولید کرده‌اند. به این ترتیب تأمین نهاده‌ها برای جبران کمبود آن از طریف تولید داخلی بدون مصرف آب بیشتر یا افزایش واردات خواهد بود.
محسن شاطرزاده، مجری طرح کشت فراسرزمینی وزارت جهاد کشاورزی آیین نامه جدید دولت برای کشت فراسرزمینی را براساس بودجه امسال عنوان کرد و گفت: دولت در شرایط مساوی برای واردات کالاهای اساسی خرید از کسانی که کالاهای اساسی و نهاده‌ها را در کشورهای دیگر در قالب کشت سرزمینی تولید می‌کنند در اولویت قرار می‌دهد. این آیین‌نامه مفهوم اولویت واردات در شرایط مساوی را روشن کرده است.
شاطرزاده افزود: پنج محصول، ذرت، جو، سویا، دانه‌های روغنی و گندم در آیین نامه جدید کشت فراسرزمینی مورد نظراست. بر این اساس شرکت‌هایی که در ایران تأسیس شده‌اند و می‌خواهند در خارج از کشور تولید کشاورزی داشته باشند، در قالب کشت قراردادی با وزارت جهاد کشاورزی کشت فراسرزمینی را انجام می‌دهند. 2 شرکت مباشر پشتیبانی امور دام و شرکت بازرگانی دولتی با شرکت‌های خصوصی قرارداد کشت قراردادی می‌بندند. تولید و واردات محصول براساس قرارداد است و قیمت هم برپایه نرخ جهانی و نرخ واردات تحویل بندر در ایران، است. در شرایط مساوی، تولید کشت فراسرزمینی در اولویت خرید هستند. به گفته شاطرزاده، دولت یا وزارت جهاد کشاورزی متولی کشت فراسرزمینی نیست و کشت فراسرزمینی توسط بخش خصوصی در کشورهای مختلف انجام می‌شود.
مجری طرح کشت فراسرزمینی گفت: تا کنون هیچ شرکتی برای کشت فراسرزمینی با وزارت جهاد کشاورزی قراردادی ندارد. کسانی که متقاضی استفاده از آیین نامه جدید و کشت فراسرزمینی هستند در وزارت جهاد ثبت‌نام می‌کنند و اگر صلاحیت آنان تأیید شود به معاونت بازرگانی وزارت جهاد برای کشت قراردادی و خرید تولید آنان، معرفی می‌شوند. در شرایطی که قیمت تولید در کشت فراسرزمینی با قیمت واردات از کشورهای دیگر یکسان باشد، خرید تولیدات کشت فراسرزمینی در اولویت است. شاطرزاده گفت: براساس آیین نامه بانک مرکزی موظف است مشکلات تولیدکنندگان کشت فراسرزمینی را برای انتقال یا تأمین ارز حل کند. تأمین ارز برای شرکت‌های خصوصی فقط برای محصول نهایی که تحویل کشور می‌شود خواهد بود و بانک مرکزی برای خرید یا اجاره زمین، ماشین آلات، کود و بذر و هر چه به کاشت و برداشت مربوط است، ارزی اختصاص نمی‌دهد. اگر تولیدکنندگان محصول را به‌صورت ریالی به ما بفروشند تعرفه گمرکی برای آنان صفر خواهد بود.
مزایای کشت فراسرزمینی
مجید موافق قدیری
عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران
ایران یکی از کشورهایی است که به‌دلیل آب و هوای خشک و تأثیر زیاد تغییر اقلیم بر آن، برای حفظ امنیت غذایی نیازمند توسعه کشت فراسرزمینی است. کشت فراسرزمینی سابقه طولانی بیش از ۱۷ سال در ایران دارد، اما تا امروز نتوانسته‌ایم آنچنان که باید آن را توسعه دهیم. به‌رغم اهمیت کشت فراسرزمینی در حفظ امنیت غذایی کشور و سابقه طولانی در این زمینه، سهم کشورمان یک دهم کشور همسایه تازه واردمان به این حوزه نیست. ضمن اینکه کارشناسان معتقدند با کشت فراسرزمینی محصولات کشاورزی مورد نیازمان حداقل ۱۵ درصد زیر قیمت جهانی تأمین می‌شود.
آیین نامه جدید هیأت وزیران، شرط لازم برای تسهیل واردات محصولات کشاورزی از طریق کشت فراسرزمینی هست اما شرط کافی برای رونق دادن به کشت فراسرزمینی نیست. زیرا مشکلاتی مانند مراودات بانکی، انتقال پول، حمل‌ونقل و… می‌تواند موانعی را جهت عملیاتی شدن این آیین نامه داشته باشد. ضمن اینکه دیپلماسی اقتصادی باید کمک کند تا قراردادهای کشت و پروتکل‌های بهداشتی با کشورهای مقصد و... به‌روز‌رسانی شود. یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که سرمایه‌گذاران کشت فراسرزمینی با آن مواجه هستند تأمین ارز در کشورهای هدف است. به‌طور مثال سرمایه‌گذار ایرانی در کشور قزاقستان نسبت به تأسیس شرکت و خرید و اجاره زمین اقدام می‌کند تا نسبت به کاشت جو و گندم اقدام کند. اما برای تأمین بذر، کود و سم، پرداخت دستمزد کارگران و سایر هزینه‌ها با مشکل جدی تأمین ارز مواجه است. اما در مجموع آیین نامه جدید به توسعه کشت فراسرزمینی کمک می‌کند و مشوقی است برای سرمایه‌گذاران این عرصه که یک گام به جلو حرکت کنند.
در حال حاضر در اوکراین، قزاقستان، برزیل، آفریقای جنوبی، استرالیا، روسیه و چند کشور دیگر، گندم، جو، ذرت و دانه سویا را با کشت فراسرزمینی تولید می‌کنیم. نوع کشت با توجه به شرایط آب و هوایی و خاک کشور مقصد و البته نیاز خودمان تعیین می‌شود. سطح زیر کشت فراسرزمینی ایران ۵۰۰ هزار هکتار در ۱۸ کشور است. این سطح با سابقه طولانی که ایران دارد قابل قبول نیست و در مقایسه با کشورهای دیگر می‌توان گفت کم کاری شده است. به‌طوری که کشور رقیب ما عربستان با سابقه کمتر از ۶ سال در کشت فراسرزمینی تنها در دو کشور کانادا و استرالیا توانسته یک میلیون هکتار کشت فراسرزمینی محصولات کشاورزی راه بیندازد که در حفظ امنیت غذایی آنها مؤثر است.با توجه به اینکه سالانه به‌طور متوسط ۸ میلیارد دلار انواع نهاده‌های دامی را وارد می‌کنیم، در سه سال آینده این امکان وجود دارد که حداقل ۲۰ درصد نیاز کشور به نهاده‌های دامی را از طریق کشت فراسرزمینی وارد کنیم. ایران با میانگین بارندگی سالانه ۲۵۲ میلیمتر و۴۱۳ میلیارد مترمکعب و ۱۳۰ میلیارد مترمکعب منابع آب تجدید شونده، از توزیع نامنظم زمانی و مکانی منابع آب برخوردار است. از طرفی رشد جمعیت و نیاز به مواد غذایی بیشتر باعث شده است که بخش کشاورزی کماکان بزرگترین مصرف کننده آب در کشور باشد. طبیعتاً کشت فراسرزمینی یکی از راه‌های صرفه‌جویی در مصرف آب و واردات آب مجازی در قالب محصولات دامی و نهاده‌های دامی است. اگر بتوانیم کشت فراسرزمینی را توسعه دهیم امنیت غذایی با تولید پایدار ارتقا پیدا می‌کند. از طرفی فشار برای تأمین نهاده از طریق تولید داخلی هم کمتر و مصرف آب در بخش کشاورزی کم می‌شود. بنابراین کشت فراسرزمینی به صلاح مدیریت منابع آبی کشور خواهد بود. با توجه به رونق روابط سیاسی ایران با کشورهایی از جمله ترکمنستان، تاجیکستان، آذربایجان، ارمنستان و کشورهای آفریقایی، ایران می‌تواند از ظرفیت‌های موجود در این کشورها برای کشت فراسرزمینی و واردات آب مجازی در قالب محصولات غذایی و کشاورزی بهره ببرد.